Krwiopluciem nazywamy wykrztuszanie przez chorego w czasie kaszlu krwi pochodzącej z dolnych dróg oddechowych, czyli z tchawicy lub oskrzeli. Podobne objawy mogą dawać krwawienia z górnych dróg oddechowych lub z przełyku bądź żołądka. Rzeczą najważniejszą, przede wszystkim dla lekarza, ale wskazaną również dla chorego i jego rodziców, jest umiejętność odróżnienia znacznego krwawienia z nosa od prawdziwego krwioplucia.
Za krwawieniem z dolnych dróg oddechowych przemawia wykrztuszanie podczas kaszlu jasnoczerwonej, pienistej treści nie zawierającej resztek pokarmowych oraz brak cech krwawienia z górnych dróg oddechowych takich jak obecność krwi w jednym przewodzie nosowym czy zahamowanie krwawienia po przyciśnięciu skrzydełka nosa do jego przegrody.
U wcześniej zdrowych ludzi niewielkie krwioplucie może sporadycznie pojawić się przy ostrym zapaleniu oskrzeli. Gwałtowny kaszel, charakterystyczny dla tej choroby, może wywoływać mikrouszkodzenia błony śluzowej oskrzeli objawiające się niewielkim krwiopluciem.
U chorych na mukowiscydozę krwioplucie najczęściej wynika z obecności nieodwracalnych, bliznowatych uszkodzeń ściany oskrzeli nazywanych rozstrzeniami. W rozstrzeniowo zmienionych oskrzelach prawidłowy nabłonek migawkowy jest zastępowany nabłonkiem płaskim, wśród którego spotyka się drobne obszary ziarniny. Do podobnych zmian nabłonka prowadzi również przewlekłe zapalenie oskrzeli. Ziarnina jest bardzo dobrze unaczynioną tkanką. Możemy ją łatwo zobaczyć oglądając rozległą ranę w początkowej fazie gojenia. Ziarnina obecna w oskrzelach w czasie nasilonego kaszlu może ulegać uszkodzeniu. Występuje wówczas niewielkie krwawienie i w plwocinie odkrztuszanej przez chorego pojawiają się żyłki krwi. Takie krwioplucie występuje u ponad połowy dorosłych chorych na chorych na mukowiscydozę. W bardzo rozległych i zaawansowanych rozstrzeniach oskrzeli przebiegające obok nich naczynia krwionośne poszerzają się, robią się bardzo kręte i kruche. Pęknięcie takiego naczynia może doprowadzić do masywnego krwawienia do światła oskrzela. Nasilonym krwiopluciem nazywamy u osoby dorosłej odkrztuszanie ponad 300 ml krwi w ciągu doby, a u dziecka przekraczające 5 mi krwi na każdy kilogram masy ciała (np. u dziecka ważącego 20 kg będzie to utrata przynajmniej 100 ml krwi). Ocena ilości odkrztuszanej krwi jest trudna do racjonalnej oceny nawet przez pielęgniarkę czy lekarza. Jeżeli chory nie odkrztusza plwociny z krwią lub czystej krwi do naczynia, a jedynie na ligninę ta ustalenie nasilenia krwioplucia jest niemożliwe.
Krwioplucie jest objawem bardzo niepokojącym, zarówno dla chorego jak i jego otoczenia, niezależnie od nasilenia krwawienia. Jednak bardzo ważne jest zachowanie spokoju. Niepokój i pobudzenie chorego prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi nasilającego krwawienie.
Najczęstszą obawą przy wystąpieniu krwioplucia jest możliwość „wykrwawienia się”, która w rzeczywistości nie występuje. Rzeczywistym zagrożeniem dla chorego przy masywnym krwawieniu jest natomiast możliwość uduszenia się. Duża ilość krwi wypełniającej oskrzela utrudnia oddychanie.
Każdy chory na mukowiscydozę u którego wystąpiło krwioplucie musi być możliwie szybko zbadany przez lekarza, niezależnie od nasilenia utraty krwi. W przypadku masywnego krwawienia, przed przyjazdem karetki pogotowia należy wykonać kilka prostych, ale bardzo pomocnych działań.
Ułożyć chorego na boku odpowiadającym znanemu lub przypuszczalnemu miejscu krwawienia, z głową ułożoną niżej.
Takie ułożenie w dużym stopniu zabezpiecza chorego przed możliwością przedostania się krwi do oskrzeli drugiego płuca. Pozwala zmniejszyć duszność. Ułożenie głową w dół ma na celu ułatwienie spływania krwi z oskrzeli do gardła. Przy nasilonym krwiopluciu i znacznej duszności utrzymanie takiego ułożenia może być niemożliwe.
Ustalenie miejsca krwawienia czasem jest możliwe na podstawie zgłaszanego przez chorego po jednej stronie klatki piersiowej uczucia ciepła lub „bulgotania”. Jeżeli chory już raz przebył krwioplucie można z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że kolejne krwawienie odbywa się z tego samego miejsca.
Zachęcać do kaszlu i maksymalnego odkrztuszania krwi
Utrzymanie drożności oskrzeli i zapobieganie tworzeniu się dużych skrzepów w drogach oddechowych chroni przed nasileniem duszności.
Okłady z lodu na okolicę przypuszczalnego krwawienia
Oziębianie klatki piersiowej zawiniętymi np. w ręcznik kostkami lodu jest powszechnie stosowane, chociaż skuteczność tej metody postępowania jest wątpliwa.
Odstawienie leków mogących nasilać krwawienie
Inhalacje z substancji drażniących błonę śluzową oskrzeli takich jak Mistabron, acetylocysteina czy antybiotyki mogą nasilać krwawienie. Podobne działanie mogą wykazywać leki zaburzające procesy krzepnięcia jak kwas acetylosalicylowy (Polopiryna, Aspiryna) i inne tzw. niesterydowe leki przeciwzapalne (Ibuprofen). Zaleca się odstawienie również stosowanych wziewnie leków rozszerzających oskrzela (Berotec, Berodual, Salbutamol).
Dalsze leczenie chorego z krwiopluciem powinno być ustalone przez lekarza pneumonologa. W przypadku masywnego krwawienia bezwzględnie konieczne jest leczenie szpitalne. Przy niewielkim krwiopluciu chory może być leczony w domu.
Najczęściej podaje się leki pobudzające procesy krzepnięcia i hamujące rozkładanie skrzepów takie jak etamsylat (cyklonamina) i kwas traneksamowy (Exacyl). Można je podawać zarówno doustnie jak i dożylnie.
U niektórych chorych konieczne może być wykonanie bronchoskopii, zarówno do ustalenia miejsca jak i zatamowania krwawienia. Bardzo rzadko, przy często nawracających i bardzo masywnych krwiopluciach, choremu chirurgicznie usuwa się uszkodzoną część płuca lub przy użyciu cewników naczyniowych zatyka się pękające tętnice oskrzelowe.
Krwioplucie może wystąpić u chorego na mukowiscydozę w każdym wieku. Jednak zdecydowanie częściej pojawia się u młodzieży i dorosłych. Również częściej występuje u chorych z bardziej zaawansowaną chorobą układu oddechowego, ale pojawia się nawet przy minimalnych uszkodzeniach płuc. Krwawienia z układu oddechowego mają tendencję do powtarzania się.
Biuletyn „Mukowiscydoza” Nr 10 – 1997
str. 14-17
Andrzej Pogorzelski
Klinika Bronchologii i Mukowiscydozy, Rabka
tytuł: Krwioplucie