Stawy i kości, Osteoporoza

Chcąc przybliżyć państwu problem osteoporozy przygotowałam krótki wstęp wprowadzający w problematykę tej choroby na podstawie materiałów znalezionych w Internecie. Być może po tym krótkim wprowadzeniu, łatwiej będzie państwu wniknąć w problem osteoporozy w mukowiscydozie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje osteoporozę jako uogólnioną chorobę szkieletu, polegającą na zmniejszeniu się mineralnej gęstości kości i zaburzeniu ich mikroarchitektury, co prowadzi do wzmożonej łamliwości szkieletu i zwiększonego ryzyka złamań.

Osteoporozą zagrożone są przede wszystkim kobiety w okresie pomenopauzalnym. Jednak na osteoporozę chorują także kobiety młode, mężczyźni, a nawet bardzo szybko rosnące dzieci. Poza hormonami płciowymi: żeńskimi – estrogenami i męskimi androgenami, na budowę kości wpływ wywierają inne czynniki:

  1. predyspozycje genetyczne (szacuje się, że gęstość minerału kostnego wokoło 80% jest określona genetycznie),
  2. odżywianie:
    • zawartość wapnia w pożywieniu,
    • zawartość witaminy D w diecie,
    • używki (kawa, alkohol), prebiotyki, fitoestrogeny,
  3. inne hormony,
  4. aktywność fizyczna,
  5. przyjmowane leki (sterydy, leki immunosupresyjne, leki przeciwpadaczkowe, heparyna).

Wszystkie te czynniki mogą wpływać w sposób pozytywny lub negatywny na stan szkieletu. W profilaktyce osteoporozy szczególną uwagę zwraca się na aktywność fizyczną. Katarzyna Sempolska -instruktor rekreacji ruchowej w „Modzie na zdrowie” (miesięcznik dla klientów aptek) pisze: „Każdy rodzaj aktywności zapobiega odwapnieniu kości, jednakże najlepszym treningiem wzmacniającym kości są ćwiczenia, które wymagają nacisku osiowego na kości długie. Najlepiej wykonywać je z niewielkimi ciężarkami przyczepionymi wokół kostek i z obciążnikami trzymanymi w dłoniach.”

Podstawą diagnostyki osteoporozy jest pomiar gęstości mineralnej kości (BMD- bone mineral den sit y), czyli badanie densytometryczne. Za „złoty standard” uznaje się metodę określaną powszechnie przyjętym skrótem DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry) – podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej. Decydujące o rozpoznaniu osteoporozy są pomiary gęstości kości mineralnej szyjki kości udowej i kręgosłupa. Pomiary innych okolic, np. przedramienia, dają wartości orientacyjne. Ostatecznego rozpoznania osteoporozy dokonuje lekarz na podstawie wywiadu z pacjentem, badania fizykalnego, badania densytometrycznego oraz badań analitycznych.

Celem leczenia osteoporozy jest uniknięcie pierwszego złamania, a w razie jego wystąpienia zapobieganie kolejnym złamaniom.

Współcześnie w osteoporozie stosuje się następujące grupy leków: bisfosfoniany, kalcytoninę, estrogeny i pochodne, SERM-y (wybiórcze modulatory receptorów estrogenowych). Decyzję o wyborze i zastosowaniu preparatu podejmuje lekarz. Fragment broszury „Growing older with CF”, przetłumaczono za zgodą Pani Rosie Barnes – Dyrektora Generalnego Cystic Fibrosis Trust w Anglii. Fragment ten jest częścią większego rozdziału pt. „Medical complications” – „Powikłania medyczne”, którego kolejne fragmenty postaramy się Państwu przedstawiać następnych numerach biuletynu.

Kondycja stawów i kości

Ludzie chorzy na mukowiscydozę są podatni na choroby reumatyczne i inne schorzenia stawów. Obejmują one ostre epizody choroby reumatycznej, które mogą się zdarzyć we wczesnej młodości, płucną osteoartropatię przerostową, która powszechnie występuje u dorosłych, i czasami reumatoidalne zapalenie stawów. Niektóre osoby chore na mukowiscydozę mają powtarzające się ataki epizodów zapalenia stawów (arthritis), i nie są one zwykle łączone z zaostrzeniami choroby podstawowej.

Silnemu bólowi stawów i sztywności towarzyszą wysypka i gorączka. Powód tego rodzaju choroby reumatycznej nie jest znany, ale objawy reagują na niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Płucna osteoartropatia przerostowa

Jest zapaleniem kości ramion i nóg, którym towarzyszy przewlekle zapalenie płuc i serca. Nie zdarza się to często. W skład objawów wchodzą palce pałeczkowate, ból kości albo opuchnięcie stawu i mogą się one nasilać podczas zaostrzenia choroby podstawowej.

Osteoporoza

Kości nie są niezmienne. Cały czas podlegają cyklom wzrostu, niszczenia i odbudowy, tak samo jak inne części ciała. Większość dorosłych chorych na mukowiscydozę ma mniej „nowych” kości – stan nazywany osteopenią. Może to prowadzić do tworzenia się cienkich, kruchych kości, które są podatne na złamania – stan nazywany osteoporozą. W mukowiscydozie ryzyko osteoporozy rośnie z powodu ubocznego wpływu na gęstość kości sterydów (np. Encorton, Metypred), stosowanych w leczeniu zmian płucnych. Złamania żeber są szczególnym zmartwieniem dla dorosłych z CF, ponieważ utrudniają fizjoterapię, co zwiększa ryzyko infekcji w obrębie klatki piersiowej. Kości kończyn, nadgarstków i kręgosłupa również mogą się złamać. Złamania i osłabienie kręgów w kręgosłupie mogą doprowadzić do kifozy – skrzywienia kręgosłupa, co może spowodować upośledzenie funkcji płuc. Badania wykonane ostatnio w Anglii wykazały, że jedna na trzy osoby chore na mukowiscydozę, w wieku 15 – 52 lata, miała złamanie kości i w podobnej proporcji stwierdzano mniejszą gęstość kości.

Na ryzyko osteoporozy oddziałują dwa główne czynniki szczytowa masa gęstości kości, jaką jesteśmy zdolni zbudować w dzieciństwie i we wczesnym dorosłym życiu, oraz indywidualny wskaźnik wynikający z ubytku kości. Na oba czynniki bardzo duży wpływ ma właściwa dieta zaopatrująca organizm w składniki mineralne i energię niezbędną do budowy kości. Jest to kolejny powód podnoszący znaczenie prawidłowej diety u dzieci i młodzieży – pomaga im budować mocne kości. Zalecane są potrawy bogate w wapń takie jak produkty mleczne i ryby, oraz regularne podawanie witamin.

U osób z zewnątrzwydzielniczą niedoczynnością trzustki, tak jak u 90% chorych na mukowiscydozę, występują zaburzenia wchłaniania witaminy D, prowadząc do obniżenia jej stężenia w organizmie i zaburzenia rozwoju kości. Stężenie witaminy D we krwi powinno być kontrolowane raz w roku, a codzienne przyjmowanie jej preparatów jest jednym z podstawowych sposobów zapobiegania osteoporozie. Hormony płciowe także odgrywają ważną rolę w rozwoju i utracie kości. Kobiety mają skłonność do rozwoju osteoporozy po menopauzie, chyba, że poddadzą się hormonalnej terapii zastępczej, aby wyrównać poziom estrogenów, które nie są już wytwarzane. Podobnie chłopcy i dziewczęta chorzy na mukowiscydozę, którzy osiągnęli wiek dojrzewania później niż inne dzieci, mogą mieć słabsze kości, z powodu krótszego okresu działania estrogenu i testosteronu.

Budowanie kości jest równie ważne między dwudziestym a czterdziestym rokiem życia, więc gęstość kości powinna być okresowo sprawdzana, poczynając od wczesnej dorosłości. Badanie densytometryczne jest wykonywane metodą radiologiczną, stosującą niewielkich ilości promieniowania rentgenowskiego. Regularne badania mogą pomóc we wczesnym wykryciu osób szczególnie zagro7onych osteoporozą. Zazwyczaj są to chorzy ze słabą funkcją płuc i niską masą ciała.

Dobre odżywianie się, suplementacja witaminy D i regularne ćwiczenia są kluczem do utrzymania mocnych i zdrowych kości. Już krótki okres przebywania na słońcu pomoże zwiększyć produkcję witaminy D w skórze, jednakże stosując antybiotyki, w szczególności ciprofloksacynę, należy uważać ze słońcem ze względu na ryzyko wystąpienia uczuleniowych zmian skórnych. Ćwiczenia fizyczne, szczególnie z podnoszeniem ciężarków, pomogą w budowaniu kości w wieku dziecięcym i utrzymaniu odpowiedniej masy kości w wieku dojrzałym. W przypadku konieczności stosowania leków sterydowych, zwłaszcza podawanych doustnie (Encorton, Metypred) stosuje się zasadę podawania najmniejszej skutecznej dawki, między innymi po to, aby zmniejszyć efekt obniżania gęstości kości. Takie skutki niepożądane podawania sterydów są szczególnie ważne dla pacjentów po transplantacji, którzy potrzebują wysokich dawek tych leków aby zapobiec odrzuceniu przeszczepu. Ostatnie badania grupy leków zwanej bisfosfonianami, które często są używane w leczeniu osteoporozy w okresie pomenopauzalnym, dostarczyły obiecujących rezultatów również w mukowiscydozie. Badania te wykazywały również istotne korzyści z podawania wysokich dawek witaminy D i wapnia.

Na zakończenie przedstawiamy Państwu jeszcze krótkie „doniesienie naukowe”, również związane Z tematem osteoporozy.

Doniesienie naukowe pochodzi z kanadyjskich stron internetowych poświęconych mukowiscydozie (Canadien Cystic Fibrosis Foundation), Autorem oryginału jest Leslie Tummonds – Specjalista od Informacji Naukowej w Canadicn Cystic Fibrosis Fundation.

Osteoporoza, takie rozrzedzenie kości, którego ostatecznym rezultatem są złamania i generalnie wiązana jest ze starzeniem się organizmu, jest jedną z tych komplikacji mukowiscydozy, która dotyka nastolatków i młodzieży. Jeśli nic będziemy jej zapobiegać albo pozostawimy nieleczoną, osteoporoza może postępować bezobjawowo, aż nastąpią złamania kości.

Szczytowa masa kości (PBM) jest osiągana w pierwszych 20-stu latach życia, i wiemy od dawna, że podaż wapnia w diecie jest kluczowa do utrzymania mocnych kości. Wiadomo, że to poziom witaminy D w organizmie ma główny wpływ na absorpcję wapnia. Dalsza komplikacja tego zagadnienia to fakt, że niektóre osoby chore na mukowiscydozę mają problemy z przyswajaniem witaminy D i w efekcie przyswajają niedostateczną ilość wapnia. W dodatku, chocia7 witamina K przez długi czas by la uważana za odgrywającą główną rolę w krzepnięciu krwi, ostatnie badania pokazały, że witamina K może być również ważna w scalaniu (jednorodności) kości, ponieważ może ona aktywować co najmniej 3 białka, odpowiedzialne za zdrowie kości.

Doktorzy Vijay Grey i Stephenie Atkinson (z Uniwersytetu McMaster), i dr Larry Land s (Szpital Dziecięcy w Montrealu) są odkrywcami powiązania między poziomem witamin i zdrowiem kości u dzieci chorych na mukowiscydozę. Naukowcy pokazują, że struktura kości może być adekwatna do zawartości w pożywieniu takich składników jak wapń oraz witaminy D i K. Odkrycie to może pomóc lekarzom zrozumieć zapotrzebowanie odżywcze u osób chorych na CF.

Biuletyn „Mukowiscydoza” Nr 16 – 2005
str. 10-11
Małgorzata Kaczmarek
Konsultacja medyczna: dr Andrzej Pogorzelski
tytuł: Stawy i Kości, Osteoporoza